Fragmenty opisu naszego kościoła przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków

Miejscowość Barcin położona jest nad rzeką Notecią, przy drodze Łabiszyn - Inowrocław. Należy do najstarszych osad w okolicy, a jej powstaniu sprzyjał bród przez rzekę.

Prawdopodobnie na północnym brzegu rzeki powstał pierwszy kościół barciński - pw. św. Wojciecha, opisany w 1325 roku jako świątynia stojąca na pograniczu Pałuk w archidiecezji gnieźnieńskiej i Kujaw w archidiecezji włocławskiej. Świątynia ta została rozebrana na początku XVIII w.

 

Nowy kościół - pw. św. Jakuba powstał w XVII w. na południowym brzegu rzeki, z fundacji właściciela dóbr barcińskich Jakuba Piotra Gosłowskiego h. Rola (zm. w 1688 r.). Wzniesiony był w konstrukcji szkieletowej z dwiema wieżami. Z powodu złego stanu technicznego został rozebrany w 1882 roku, a w jego miejscu postawiono drewnianą kaplicę.

 

Dopiero 1 sierpnia 1900 roku, gdy proboszczem był ksiądz Matyaszczyk, wmurowano kamień węgielny pod obecną świątynię. Jej poświęcenie odbyło się już w ostatnią niedzielę adwentu 1901 roku. Autorem projektu kościoła był architekt Heliodor Matejko z Poznania, a prace budowlane nadzorował budowniczy Kazimierz Przyłuski z Inowrocławia.

 

Kościół pw. św. Jakuba Większego usytuowany jest w centrum miasta, na południowym brzegu Noteci, przy ul. Kościelnej, orientowany. Wzniesiony został w stylu neoromańskim z czerwonej cegły.

Kościół założony jest na planie krzyża łacińskiego, trójnawowy, o krótkim, dwuprzęsłowym korpusie i szerokim transepcie. Prezbiterium ma szerokość nawy głównej, zamknięte jest trójbocznie, a od północy i południa przylegają do niego aneksy loży kolatorskiej i zakrystii. Do korpusu nawowego od zachodu przylega kwadratowa kruchta wieżowa.

 

Bryła kościoła jest addycyjna, złożona z: korpusu nawowego nakrytego dachem dwuspadowym, z nawami bocznymi nakrytymi osobnymi dachami pulpitowymi; prostopadłego do korpusu transeptu nakrytego dachem dwuspadowym - z iglicą ośmiobocznej sygnaturki w kalenicy dachu na skrzyżowaniu korpusu i transeptu; niższego prezbiterium nakrytego dachem pięciopołaciowym; aneksów zakrystii i loży kolatorskiej wpasowanych pomiędzy ramiona korpusu i transeptu, nakrytych dachami dwuspadowymi oraz trójkondygnacyjnej wieży zachodniej przykrytej wysokim, ośmiospadowym dachem, stanowiącej zdecydowaną dominantę bryły kościoła. Dachy pokryte są dachówką ceramiczną karpiówką.

 

Elewacje kościoła posiadają lico ceglane i neohistoryczny detal architektoniczny operujący formami zapożyczonymi z romanizmu. Wejście główne do kościoła znajduje się w kruchcie zachodniej,w portalu o silnie rozglifionych ościeżach, zdobionych kolumnami o spiralnych trzonach z przewiązkami i liściastymi głowicami oraz spiralnymi archiwoltami. Portal zamknięty jest dachem dwuspadowym i zwieńczony krzyżem.

 

Poszczególne elewacje artykułowane są różnorodnie. Wśród detalu architektonicznego występują arkadowania, blendy i fryzy arkadkowe, przebiegające pod okapami dachów korpusu nawowego, transeptu i prezbiterium. Otwory okienne mają zróżnicowane formy, wymiary i wielkość. Ściany transeptu przeprute są wielkimi rozetami złożonymi z centralnych tond, wokół których czternaście arkad o krótkich kolumnach z kostkowymi kapitelami tworzy płatki kwiatu. W otwory wprawione są witraże, a cała rozeta ujęta jest w arkadę wspartą na neoromańskich kolumnach. Pod rozetą przebiega fryz z ślepych arkadek wspartych na neoromańskich kolumnach. Pozostałe otwory okienne to przeważnie biforia z okulusami powyżej, ujęte we wspólne arkady. Duże otwory tego typu przepruwają ściany prezbiterium oraz kondygnacji dzwonnej w wieży, mniejsze- ściany zakrystii i loży kolatorskiej. Ponadto wieżę i ściany naw artykułują małe, wertykalne otwory zamknięte lukami pełnymi, występujące najczęściej w triadach lub czwórkach. W otworach drzwiowych elewacji zachowane są stolarki opierzane deskowo, z pasowymi, ozdobnymi okuciami.

 

Wnętrze podzielone jest na trzy nawy dwoma rzędami arkad między naw owych, dźwigających sklepienia krzyżowo-żebrowe i gwiaździste na skrzyżowaniu nawy i transeptu. Żebra sklepień oraz gurty oddzielające przęsła sklepień spływają na filary międzynawowe, przechodzącw lizeny i służki. W północnej ścianie prezbiterium znajduje się otwór komunikujący je z lożą kolatorską. Ma on formę romańskiej podwójnej arkady wspartej na kolumnie, z okulusem wypełnionym szkleniem witrażowym powyżej, ujętymi we wspólną blendę. Analogiczną artykulację posiada przeciwległa ściana prezbiterium, lecz tutaj otwór jest zaślepiony. W zachodniej części korpusu znajduje się trójprzęsłowy chór, wsparty na kolumnach oraz filarach przyściennych. Chór otwiera się na nawę główną trzema arkadami o lukach pełnych, z których środkowa jest wyższa. Kolumny mają krótkie, krępe trzony i kostkowe głowice, zdobione pionowym żebrowaniem. Podniebie chóru sklepione jest krzyżów o-żebrów o. Balustrada chóru wykonana jest z kształtek ceglanych. Składa się z pełnych słupków i ażurowych przęseł utworzonych z okręgów z wpisanymi w nie krzyżami. Wystroju wnętrza dopełniają witraże wprawione w otwory okienne. Są to przedstawienia figuralne - Ecce Homo oraz Matka Boża w centralnych tondach rozet transeptu - oraz ornament geometryczny i floralny w pozostałych otworach. Na podłogach kościoła zachowana jest historyczna posadzka ceramiczna z czarnych i kremowych rombów.

 

Kościół pw. św. Jakuba w Barcinie posiada wartość artystyczną i naukową, jako przykład architektury sakralnej z początku XX w. na terenie województwa kujawsko- pomorskiego, w jego części historycznie związanej z Wielkopolską. Autorem projektu był architekt Heliodor Matejko z Poznania (1847-1910).

 

Kostium stylistyczny architektury kościoła odwołuje się do popularnego w tamtym okresie nurtu historyzującego. Nawiązuje on do stylistyki neoromańskiej, przywołując repertuar detali takich jak arkadowanie czy biforia. Inspiracją dla budowniczych były zapewne utrwalone wzorce sakralnej architektury ceglanej tego okresu. Wyważona kompozycja bryły barcińskiego kościoła oparta jest na zasadach symetrii, podkreślonych poprzez rozczłonkowanie ceglanych ścian pilastrami i równomiernie rozłożonymi otworami okiennymi, a wyrazem dbałości o estetykę jest obiegający gzyms fryz arkadkowy. Niewątpliwym atutem świątyni jest jej wartość autentyczności, ponieważ zachowała oryginalną substancję materialną architektury, detalu, a także integralnie z nią związanych elementów wystroju i aranżacji wnętrza. Oprócz opisanych wartości estetyczno-architektonicznych kościół w Barcinie posiada również wartość historyczną, jako materialne świadectwo historii wspólnoty katolickiej w Barcinie, której dzieje sięgają okresu średniowiecza. Jest dowodem na to, że katolicka społeczność była w stanie w trudnych warunkach zaboru pruskiego skonsolidować swoje działania i osiągnąć zamierzony cel, jakim była budowa kościoła w miejscu zrujnowanej poprzedniej świątyni. Ponadto kościół parafialny w Barcinie stanowi istotny dominujący akcent w krajobrazie miasta. Usytuowanie świątyni przy głównym trakcie komunikacyjnym świadczy o jej znaczeniu dla lokalnej społeczności.